Ulpianus, libro septimo disputationum (D.12,1,18 pr.) Si ego pecuniam tibi quasi donaturus dedero, tu quasi mutuam accipias, Iulianus scribit donationem non esse: sed an mutua sit, videndum. et puto nec mutuam esse magisque nummos accipientis non fieri, cum alia opinione acceperit. quare si eos consumpserit, licet condictione teneatur, tamen doli exceptione uti poterit, quia secundum voluntatem dantis nummi sunt consumpti.
Ulpian, księga siódma rozważań (D.12,1,18 pr.) Jeśli daję ci pieniądze traktując je jako darowiznę, ale ty przyjmujesz je traktując jako pożyczkę, Julian pisze, że nie ma darowizny, ale trzeba rozważyć, czy została zawarta pożyczka. Ja uważam, że także pożyczki nie ma i monety nie będą [własnością] przyjmującego, gdy on przyjął je w innym przekonaniu [niż przekazujący]. Gdyby je zużył, odpowiada na zasadzie powództwa z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Ale można wykorzystać zarzut z tytułu podstępu, gdyż pieniądze zostały wykorzystane zgodnie z wolą dającego.
Ulpianus, libro vicensimo sexto ad edictum (D.12,1,9,9) Deposui apud te decem, postea permisi tibi uti: Nerva Proculus etiam antequam moveantur, condicere quasi mutua tibi haec posse aiunt, et est verum, ut et Marcello videtur: animo enim coepit possidere. ergo transit periculum ad eum, qui mutuam rogavit, et poterit ei condici.
Ulpian, księga dwudziesta szósta komentarza do edyktu (D.12,1,9,9) Oddałem ci na przechowanie dziesięć monet, a później zezwoliłem ci, abyś zrobił z nich użytek. Nerva i Proculus powiadają, że także zanim zostaną one wzięte [z miejsca przechowywania], można ich dochodzić jako przedmiotu pożyczki. I to jest ważne, jak uważa także Marcellus. On bowiem objął w posiadanie aktem woli (animo). Stąd ryzyko przechodzi na tego, kto zwrócił się o pożyczkę i można wystąpić z powództwem.
Proculus, libro undecimo epistularum (D.18,1,69) Rutilia Polla emit lacum Sabatenem Angularium et circa eum lacum pedes decem: quaero, numquid et decem pedes, qui tunc accesserunt, sub aqua sint, quia lacus crevit, an proximi pedes decem ab aqua Rutiliae Pollae iuris sint. Proculus respondit: ego existimo eatenus lacum, quem emit Rutilia Polla, vevnisse, quatenus tunc fuit, et circa eum decem pedes qui tunc fuerunt, nec ob eam rem, quod lacus postea crevit, latius eum possidere debet quam emit.
Proculus, księga jedenasta listów (D.18,1,69) Rutilia Polla kupiła jezioro Sabatena Angularius oraz dziesięć stóp gruntu wokół niego. Pytam, jeśli owe dziesięć stóp [gruntu], które tu się należały, są pod wodą, ponieważ poziom wody w jeziorze się podniósł, to czy następne dziesięć stóp [gruntu] od [brzegu] wody będą według prawa Rutulii Polli? Proculus odpowiada: myślę, że jezioro nabyte przez Rutilię Polla było sprzedane tylko w takim wymiarze, jaki wówczas był. Jej było dziesięć stóp wokół [tej wielkości jeziora]. Z tego powodu, że poziom wody podniósł się później, ona nie może posiadać więcej niż kupiła.
Ulpianus, libro primo ad edictum aedilium currulium (D.21,1,31,11) Si mancipium quod redhiberi oportet mortuum erit, hoc quaeretur, numquid culpa emptoris vel familiae eius vel procuratoris homo demortuus sit: nam si culpa eius decessit, pro vivo habendus est, et praestentur ea omnia, quae praestarentur, si viveret.
Ulpian, księga pierwsza komentarza do edyktu edyla kurulnego (D.21,1,31,11) Jeśli niewolnik, który powinien zostać zwrócony, zmarł, powstaje pytanie, czy winnym śmierci niewolnika jest kupujący, czy jego rodzina, czy zarządca majątku. Gdyby byli winni, to [niewolnik] będzie uważany za żywego i [kupujący] będzie musiał świadczyć to wszystko, co podlega świadczeniu, gdyby [niewolnik] żył.
Ulpianus, libro trigensimo secundo ad edictum (D.19,2,13,7) Exercitu veniente migravit conductor, dein de hospitio milites fenestras et cetera sustulerunt. si domino non denuntiavit et migravit, ex locato tenebitur: Labeo autem, si resistere potuit et non resistit, teneri ait, quae sententia vera est. sed denuntiare non potuit, non puto eum teneri.
Ulpian, księga trzydziesta druga komentarza do edyktu (D.19,2,13,7) Gdy przybyło wojsko, najemca uciekł. Wtedy żołnierze zrabowali z domu okna i inne [rzeczy]. Jeśli nie zawiadomił właściciela i uciekł, będzie odpowiadał z tytułu najmu. Labeo natomiast mówi, iż [najemca] odpowiada, jeśli mógł się przeciwstawić i nie przeciwstawił się. I to zdanie jest prawdziwe. Lecz ja nie sądzę, że on odpowiada, jeśli nie mógł zawiadomić.
Ulpianus, libro trigensimo secundo ad edictum (D.12,7,2) Si fullo vestimenta lavanda conduxerit, deinde amissis eis domino pretium ex locato conventus praestiterit posteaque dominus invenerit vestimenta, qua actione debeat consequi pretium quod dedit? et ait Cassius eum non solum ex conducto agere, verum condicere domino posse: ego puto ex conducto omnimodo eum habere actionem: an autem et condicere possit, quaestium est, quia non indebitum dedit: nisi forte quasi sine causa datum sic putamus condici posse: etenim vestimentis inventis quasi sine causa datum videtur.
Ulpian, księga trzydziesta druga komentarza do edyktu (D.12,7,2) Jeśli zajmujący się czyszczeniem wziął ubranie do prania, następnie po jego utracie, stosownie do powództwa z umowy o dzieło, zapłacił cenę [ubrania], to potem, gdy właściciel odzyskał ubranie, jakim powództwem powinien dochodzić ceny, którą zapłacił? I powiada Cassius, że może on wystąpić nie tylko z powództwem z tytułu umowy o dzieło, lecz [może] również skierować przeciwko właścicielowi powództwo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (condictio). Ja uważam, że w każdym razie ma on powództwo z tytułu umowy o dzieło. Jest pytanie, czy może natomiast wystąpić z powództwem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, ponieważ zapłacił dług należny. Chyba że uważamy, iż można dochodzić za pomocą powództwa z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia długu zapłaconego jakby bez podstawy. Bowiem po odnalezieniu ubrania wydaje się, że [dług] zapłacono jakby bez podstawy.
Ulpianus, libro octavo decimo ad edictum (D.9,2,5,2) Et ideo quaerimus, si furiosus damnum dederit, an legis Aquiliae actio sit ? et Pegasus negavit: quae enim in eo culpa sit, cum suae mentis non sit? Et hoc est verissimum. cessabit igitur Aquiliae actio quaemadmodum, si quadrupes damnum dederit, Aquilia cessat, aut si tegula ceciderit. sed et si infans damnum dederit, idem erit deicendum. quodsi inpubes id fecerit, Labeo ait, quia furti tenetur, teneri et Aquilia eum: et hoc puto verum, si sit iam iniuriae capax.
Ulpian, księga osiemnasta komentarza do edyktu (D.9,2,5,2) Powstało pytanie, czy przeciwko choremu psychicznie, który wyrządził szkodę, przysługuje skarga z ustawy Aquilia? Pegasus zaprzeczył. Jaka bowiem mogłaby być wina kogoś, kto nie kontroluje własnego umysłu? I to jest najprawdziwsze. Odpada zatem skarga z [ustawy] Aquilia, podobnie jak w przypadku szkody wyrządzonej przez czworonożne zwierzę, albo przez odpadającą dachówkę. Także, gdy dziecko wyrządziło szkodę, to należy stwierdzić to samo. Jeśli natomiast [szkodę] wyrządził niedojrzały, Labeo uznał, że skoro odpowiada [on] za kradzież, to odpowiada też z ustawy Aquilia, co uważam za prawdziwe jeśli byłby zdolny do bezprawia.
Ulpianus, libro octavo decimo ad edictum (D.9,2,11 pr.) Item Mela scribit, si, cum pila quidam luderent, vehementius quis pila percussa in tonsoris manus eam deiecerit et sic servi, quem tonsor habebat, gula sit praecisa adiecto cultello: in quocumque eorum culpa sit, eum lege Aquilia teneri. Proculus in tonsore esse culpam: et sane si ibi tondebat, ubi ex consuetudine ludebatur vel ubi transitus frequens erat, est quod ei imputetur: quamvis nec illud male dicatur, si in loco periculoso sellam habenti tonsori se quis commiserit, ipsum de se queri debere.
Ulpian, księga osiemnasta komentarza do edyktu (D.9,2,11 pr.) Podobnie pisze Mella, że jeśli podczas gry w piłkę ktoś, rzuciwszy piłką, trafiłby nią w rękę golibrody i przez to, wskutek uderzenia, zostałoby przecięte gardło niewolnika, którego golibroda golił, ktokolwiek z nich jest winny, ten podlega ustawie akwiliańskiej. Proculus [uważa], że winny jest golibroda, skoro golił tam, gdzie zwykło się grać, albo gdzie często przechodzono, i jest o co go oskarżać. A z drugiej strony ma rację ten, kto mówi, że powinien sam na siebie żalić się ten, kto powierza swoją szyję temu golibrodzie, który ma krzesło w niebezpiecznym miejscu.
Wskazówki bibliograficzne:
– W. Dajczak, Zwrot bona fides w rozstrzygnięciach dotyczących kontraktów u prawników rzymskich okresu klasycznego, Toruń 1998, zwłaszcza ss. 94 i n.
– W. Dajczak, Użycie zwrotu bona fides przez jurystów rzymskich przy ocenie mocy wiążącej postanowień kontraktowych, [w:] Profesorowi Jerzemu Kodrębskiemu in memoriam, Łódź 2000, s. 27-35
– E. Dziuban, Rzymska ‘societas’ a ‘partnership’ systemu ‘common law’, Zeszyty Prawnicze UKSW, 1 (2001)
– J. Krzynówek, Prawo handlowe Rzymian, Przegląd Prawa Handlowego 1994, Nr 7-8
– C. Kunderewicz, Ochrona środowiska naturalnego w prawie rzymskim, Czasopismo Prawno-Historyczne 33,2 (1981)
– M. Kuryłowicz, Odpowiedzialność “nieletnich” za czyny bezprawne w prawie rzymskim, [w:] Postępowanie z nieletnimi, Lublin 1988, s. 9-19
– M. Kuryłowicz, Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994, zwłaszcza ss. 148 i n.
– M. Kuryłowicz, Chirographa i syngrapha. Z historii antycznych zobowiązań pisemnych, Rejent 4 (1994), Nr 10
– T. Palmirski, Rzymskie korzenie regulacji zawartej w art. 433 k.c. w zakresie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia, Palestra 42 (1998), Nr 5-6
– A. Pikulska-Robaszkiewicz, Lichwa w ustawodawstwie cesarzy chrześcijańskich, Czasopismo Prawno-Historyczne 51 (1999)
– W. Rozwadowski, Sprzedaż pojedynczej wierzytelności w rzymskim prawie okresu republiki, Czasopismo Prawno-Historyczne 19, 2 (1967)
– W. Rozwadowski, Przelew wierzytelnośc i w prawie rzymskim, Poznań 1969
– B. Sitek, Najem mieszkań w czasach Plauta, Prawo Kanoniczne 37 (1994), Nr 1-2
– J. Słonina [Zabłocki], Commodare habitationem, Prawo Kanoniczne 25 (1982), nr. 3-4
– M. Sobczyk, Siła wyższa w rzymskim prawie prywatnym, Toruń 2005, zwłaszcza ss. 77 i n.
– M. Sośniak, Umowy dotyczące zrzeszania się w celach gospodarczych w rozwoju historycznym (okres starożytności), Rejent, 5 (1995), nr 9
– P. Święcicka, Ekonomiczna analiza odpowiedzialności akwiliańskiej – paradoks czy nowa możliwość analizy antycznej regulacji prawnej, Zeszyty Prawnicze UKSW, 6.1 (2006)
– J. Trynkowski, Umowy o pracę przy wydobywanie złota w rzymskiej Dacji, [w:]Świat antyczny, Warszawa 1988, s. 170-179
– R. Wojciechowski, Servi corruptio w klasycznym prawie rzymskim, Acta Universitatis Vratislaviensis Nr 1692 Prawo 240 (1994)
– W. Wołodkiewicz, Deiectum vel effusum oraz positum aut suspensum w prawie rzymskim, Czasopismo Prawno-Historyczne 20.2 (1968)
– W. Wołodkiewicz, Obligationes ex variis causarum figuriis, Warszawa 1968
– M. Zabłocka-Słonina, Realny charakter mutuum w rzymskim prawie klasycznym, Czasopismo Prawno-Historyczne 31 (1979)