Pomponius, libro vincensimo secundo ad Sabinum (D.41,3,30 pr.)
Rerum mixtura facta ad usucapionem cuiusque praecedentem interrupit quaeritur. Tria autem genera sunt corporum: unum quod continetur uno spiritu, et graece ήνωμένoν vocatur, ut homo, tignum, lapis, et similia; alterum, quod ex contingentibus, hoc est pluribus inter se cohaerentibus constat, quod συνημμένoν vocatur, ut aedificium, navis, armarium; tertium, quod ex distantibus constat, ut corpora non soluta, sed uni nomini subiecta, veluti populus, legio, grex. Primum genus usucapione questionem non habet, secundum et tertium habet.
Pomponius, księga dwudziesta druga do dzieł Sabinusa (D.41,3,30 pr.)
Powstaje pytanie, czy połączenie rzeczy przełamało bieg zasiedzenia co do kazdej z nich [z osobna]. Są zaś trzy rodzaje ciał: pierwszy, który obejmuje się jednym tchnieniem, a nazywa się po grecku „jedność”, jak człowiek, belka, kamień i podobne; drugi, który składa się z wielu przystających, to znaczy połączonych ze sobą [elementów], co nazywają „połączenie”, jak budynek, okręt, szafa; trzeci, który składa się z oddzielonych [elementów], jak ciała nierozdzielone, ale podległe jednej nazwie, jak lud, legion, stado. Pierwszy rodzaj nie stanowi problemu w przypadku zasiedzenia, drugi i trzeci stanowią.
Paulus, libro sexto ad Sabinum (D.8,2,19 pr.)
Fistulam iunctam parieti communi, quae aut ex castello aut ex caelo aquam capit, non iure haberi Proculus ait: sed non posse prohiberi vicinum, quo minus balienum habeat secundum parietem communem, quamvis umorem capiat paries: non magis quam si vel in triclinio suo vel in cubiculo aquam effunderet. sed Neratius ait, si talis sit usus tepidarii, ut adsiduum umorem habeat et id noceat vicino, posse prohiberi eum.
Paulus, księga szósta komentarza do dzieł Sabinusa (D.8,2,19 pr.)
Proculus powiada, że jest niezgodne z prawem umieszczenie przy wspólnej ścianie rury, która pobiera wodę ze zbiornika lub z deszczu. Nie można jednak zabronić sąsiadowi, aby przy wspólnej ścianie miał łaźnię, chociaż ściana wchłania wilgoć. Tym bardziej [nie można zabronić], by [skrapiał] wodą bądź jadalnię, bądź sypialnię. Natomiast Neratius powiada, że można mu [tego] zabronić, jeśliby korzystanie z ciepłych [kąpieli] było takie, że powodowałoby stałą wilgoć, a to szkodziłoby sąsiadowi.
Ulpianus, libro septimo decimo ad edictum (D.8,5,8,5)
Aristo Cerellio Vitali respondit non putare se ex taberna casiaria fumum in superiora aedificia iure immitti posse, nisi ei rei servitutem talem admittit. idemque ait: et ex superiore in inferiora non aquam, non quid aliud immitti licet: in suo enim alii hactenus facere licet, quatenus nihil in alienum immittat, fumi autem sicut aquae esse immissionem: posse igitur superiorem cum inferiore agere ius illi non esse id ita facere. Alfenum denique scribere ait posse ita agi ius illi non esse in suo lapidem caedere, ut in meum fundum fragmenta cadant. dicit igitur Aristo eum, qui tabernam casiariam a Minturnensibus conduxit, a superiore prohiberi posse fumum immittere, sed Minturnenses ei ex conducto teneri: agique sic posse dicit cum eo, qui eum fumum immitat, ius ei non esse fumum immittere. ergo per contrarium agi poterit ius esse fumum immittere: quod et ipsum videtur Aristo probare. sed et interdictum uti possidetis poterit locum habere, si quis prohibeatur, qualiter velit, sui uti.
Ulpian, księga siedemnasta komentarza do edyktu (D.8,5,8,5)
Aristo odpowiedział Cereliusowi Vitalisowi: nie można kierować dymu z serowarni ku położonym wyżej budynkom, jeśli nie ustanowiono takiej służebności. Tak samo powiada: nie wolno kierować wody ani niczego innego z położonego wyżej budynku na [znajdujący się] niżej. Na swoim gruncie wolno czynić tylko to, co nie powoduje immisji na innych grunt. Istnieje tak samo immisja dymu jak i wody. Właściciel gruntu połozonego wyżej może zatem wystąpić przeciwko sąsiadowi ze skargą [dla stwierdzenia], że nie ma on prawa takiego postępowania. W końcu powiada Aristo, że zdaniem Alfenusa, można posłużyć się skargą [zmierzającą do stwierdzenia], że sąsiad nie ma prawa łupać kamieni na swoim gruncie w taki sposób, że odłamki spadają na mój grunt. Aristo mówi zatem, że właściciel gruntu położonego wyżej, może zabronić immisji dymu temu, kto wziął w dzierżawę serowarnię od mieszkańców Minturne, a mieszkańcy Minturne mogą być [z tego tytułu] odpowiedzialni z tytułu kontraktu dzierżawy. [Aristo] powiada, że można wystąpić ze skargą zakazującą immisji, przeciwko temu kto emituje dym. Lecz z drugiej strony można posłużyć się skargą, [zmierzajacą do potierdzenia] prawa do immisji. Wydaje się, że i to Aristo potwierdza. Także interdykt uti possidetis może tu mieć zastosowanie, jeśli komuś zakazuje się, by korzystał ze swojej [rzeczy], tak jak chce.
Iulianus, libro sexto ex Minicio (D.6,1,59)
Habitator in aliena aedificia fenestras et ostia imposuit, eadem post annum dominus aedificiorum dempsit: quaero, is qui imposuerat possetne ea vindicare. respondit posse: nam quae alienis aedificiis conexa essent, ea quamdiu iuncta manerent, eorundem aedificiorum esse, simul atque inde dempta essent, continuo in pristinam causam reverti.
Julianus, księga szósta komentarza do dzieł Miniciusa (D.6,1,59)
Mieszkaniec cudzego budynku wstawił w nim okna i drzwi. Po roku właściciel usunął je. Pytam, czy ten, który je wstawił, może domagać się ich wydania; ponieważ to, co zostałoby połączone z cudzym budynkiem, pozostaje jego częścią składową tak długo, jak byłoby z nim połączone. Gdy tylko byłoby odłączone, powraca do poprzedniego położenia prawnego.
Gai, Institutiones 2,78
Sed si in tabula mea aliquis pinxerit veluti imaginem, contra probatur; magis enim dicitur tabulam picturae cedere. Cuius diversitatis vix idonea ratio redditur: certe secundum hanc regulam si me possidente petas imaginem tuam esse, nec solvas pretium tabulae, poteris per exceptionem doli mali summoveri; at si tu possideas, consequens est, ut utilis mihi actio adversum te dari debeat: quo casu nisi solvam impensam picturae, poteris me per exceptionem doli mali repellere, utique si bonae fidei possessor fueris. Illud palam est, quod sive tu subripueris tabulam sive alius, competit mihi furti actio.
Gaius, Instytucje 2,78
Lecz, jeśliby ktoś namalował na mojej desce, na przykład obraz, twierdzenie jest przeciwne, gdyż mówi się, że raczej deska idzie za malowidłem. Z trudem przywołuje się odpowiednie uzasadnienie takiej różnicy. Z pewnością, według tej reguły, jeśli wystąpisz z roszczeniem, że obraz jest twój, w sytuacji, kiedy ja go posiadam, a nie zapłacisz ceny deski, to twoje żądanie może być oddalone z uwagi na zarzut podstępu. Jeśli ty byś posiadał, wynika z tego, że należałoby mi przyznać actio utilis przeciwko tobie. W tym przypadku, jeśli bym nie uregulował nakładu w postaci malowidła, będziesz mógł mnie odeprzeć w oparciu o zarzut podstępu, jeśli byłbyś posiadaczem w dobrej wierze. Oczywiste jest, że czy to ty zabrałeś deskę, czy ktoś inny, przysługuje mi skarga z powodu kradzieży.
Paulus, libro vicensimo primo ad edictum (D.6,1,33)
Fructus non modo percepti, sed et qui percepti honeste potuerunt aestimandi sunt: et ideo si dolo aut culpa possessionis res petita perierit, veriorem putat Pomponius Trebatii opinionem putantis eo usque fructuum rationem habendam, quo usque haberetur, si non perisset, id est ad rei iudicandae tempus: quod et Iuliano placet. hac ratione si nudae proprietatis dominus petierit et inter moras usus fructus amissus sit, ex eo tempore, quo ad proprietatem usus fructus reversus est, ratio fructuum habetur.
Paulus, księga dwudziesta pierwsza komentarza do edyktu (D.6,1,33)
Oszacowaniu powinny podlegać nie tylko pożytki zebrane, lecz również te, które mogły być uczciwie zebrane. I dlatego jeżeli dochodzona [w procesie] rzecz została utracona z winy umyślnej lub niedbalstwa posiadacza, Pomponius uważa za słuszniejszy pogląd Trebatiusa, który sądzi, iż należy uwzględnić pożytki w takim zakresie, jak miałoby to miejsce gdyby [rzecz] nie zginęła, to jest do czasu rozstrzygnięcia sprawy. To podoba się również Julianowi. Z tej racji, jeżeli mający „gołą” własność domaga się [rzeczy] i w tym czasie zostałoby utracone użytkowanie, to pożytki należy uwzględnić od tego momentu, gdy używanie i pobieranie pożytków powróciły do własności.
Ulpianus, libro septimo decimo ad Sabinum (D.7,8,4,1)
Mulieri autem si usus relictus sit, posse eam et cum marito habitare Quintus Mucius primus admisit, ne ei matrimonio carendum foret, cum uti vult domo. nam per contrarium quin uxor cum marito possit habitare, nec fuit dubitatum. quid ergo si viduae legatus sit, an nuptiis contractis post constitutum usum mulier habitare cum marito possit? et est verum, ut et Pomponius libro quinto et Papinianus libro nono decimo quaestionum probat, posse eam cum viro et postea nubentem habitare. hoc amplius Pomponius ait et cum socero habitaturam.
Ulpian, księga siedemnasta komentarza do dzieł Sabinusa (D.7,8,4,1)
Jeżeli kobiecie zostało pozostawione używanie [mieszkania], to pierwszy Quintus Mucius dopuścił, że może ona mieszkać również z mężem, by chcąc korzystać z domu nie powstrzymywała się przed [zawarciem] małżeństwa. Nie podnoszono co do tego wątpliwości, że żona może mieszkać z mężem. A jak przedstawia się sprawa, gdy zostało zapisane wdowie [używanie mieszkania]? Czy gdy zawarła małżeństwo po ustanowieniu używania, może kobieta mieszkać z mężem? I to jest prawdą, jak i Pomponius w piątej księdze i Papinian w księdze dziewiętnastej „zagadnień” dowodzą, że ona może po zawarciu małżeństwa mieszkać z mężem. Rozszerzając to Pomponius twierdzi, że może ona mieszkać również z teściem.
Wskazówki bibliograficzne:
– W. Bojarski, Problem 'res incorporales’ (rzeczy niematerialnych) w prawie rzymskim, Acta Universitatis Nicolai Copernici 105 Prawo 17/1979, s. 21-37
– W. Bojarski, Unifikacja praw dzierżaw wieczystych w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne 37(1994), nr 3-4, s. 117-131
– W. Dajczak, Rzymska 'res incorporalis’ a kształtowanie się pojęć
– A. Giardina (red), Człowiek Rzymu, tłumaczył P. Bravo, Warszawa 1997
– T. Giaro, Nowa hipoteza na temat damni infecti agere, Eos 64 (1976), s. 91-106
– K. Heliniak, Zasada 'superficies solo cedit’ w prawie rzymskim i przepisach polskiego kodeksu cywilnego, Czasopismo Prawno-Historyczne 51 (1999), z.1-2, s. 359-369
– O. Jurewicz, L. Winniczuk, Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym, Warszawa 1968, s. 7 i n., 71 i n., 437 i n.
– H. Kupiszewski, Rozważania o własności rzymskiej, Czasopismo Prawno-Historyczne 36 (1984), z. 2, s. 27-55
– M. Kuryłowicz, Prawo i obyczaje w starożytnym Rzymie, Lublin 1994, s. 13 i n.
– F. Longchamps de Bérier, Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego, Wrocław 2004, s. 261 i n.
– L. Piniński, Pojęcie i granice własności według prawa rzymskiego, [w:] „Księga Pamiątkowa Uniwersytetu Lwowskiego ku uczczeniu pięćsetnej rocznicy fundacji
jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego”, Lwów 1900, s. 1 – 59
– W. Rozwadowski, Definicje prawa własności w rozwoju dziejowym, Czasopismo Prawno-Historyczne 36 (1984), z. 2, s. 1-27
– Historia życia prywatnego. t. I.: Od Cesarstwa Rzymskiego do roku tysięcznego, pod. red. P. Veyne’a, tłumaczenie K. Arnstowicz, M. Roztworowska, red. naukowa przekładu A. Łoś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 79 i n., s. 121 i n., s. 139 i n.
– J. Wiewiorowski, Status prawny działek żołnierzy 'limitanei’ nad dolnym Dunajem, [w:] „Wielokulturowość polskiego pogranicza. Ludzie-idee-prawo”, Pod red. A. Lityńskiego i P. Fiedorczyka, Materiały ze Zjazdu Katedr Historycznoprawnych Augustów 15-18 września 2002 roku, Białystok 2003, s. 179-192.